رفتارشناسی مشتریان امروزه اهمیت بسیار یافته است. به نظر کارشناسان پارک بازاریابی ایران هیجان یک واکنش یا بازتاب فیزیولوژیکی است که مستقیما با رفتار هدفدار فرد ارتباط دارد.

هیجان، یک حالت عاطفی کوتاه مدت و زودگذر است که به شرایط محیطی وابسته است. در روان شناسی، هیجان ها معمولاً به احساسات و واکنش های عاطفی اشاره دارند. پژوهشگران پارک بازاریابی ایران حالات هیجانی مختلفی را  برای مصرف کنندگان تعریف کرده اند که ده حالت هیجانی متداول آن عبارتند از: علاقه، گناه، عصبانیت، تعجب، تحقیر، نفرت، درماندگی، ترس، لذت و شرم.

بنابراین، هیجانات مختلف پیامدهای رفتاری متفاوتی دربر دارند. هیجانات درک کاملی از اهداف خرید را فراهم می نمایند و ممکن است محرک اصلی رفتار مشتری و مصرف کننده در بازاریابی باشد.

به عنوان مثال تحقیقات نشان داده است که درک قیمت ناعادلانه منجر به نارضایتی مصرف کننده می گردد که واکنش آن، احساس منفی عصبانیت است. بنابراین شناخت قیمت نابرابر ممکن است منجر به ناامیدی، عصبانیت یا بی عدالتی گردد. معمولا، مصرف کنندگان دوست ندارند احساس کنند که فریب خورده اند و یا اصطلاحاً سرشان کلاه رفته است. بنابراین، هیجانات آنی و زودگذر بر رضایت خریداران و نیات خرید آنان در آینده تأثیر می گذارد. و در این موضوع در مورد ایرانیان بسیار عمیق و حساس است. حتما با افرادی مواجه شده اید که پس از خریدشان، پشیمان می شوند!

در سال های اخیر مشاورین بازاریابی در پارک بازاریابی به بررسی و مطالعه واکنش های هیجانی از طریق محرک بازاریابی ، محصولات و برندپرداخته اند.

رفتارشناسی مشتریان و تبلیغات

مطالعات بسیاری در رابطه با هیجانات مصرف کننده در بازارهای مختلف انجام شده که بر روی واکنش های هیجانی مصرف کنندگان نسبت به تبلیغات تمرکز کرد. نتایج برخی تحقیقات نشان می دهد که هیجانات، تعدیل کننده ای برای واکنش مصرف کننده نسبت به تبلیغات می باشد. همچنین برخی عقیده دارند  احساسات نقش مهمی را در پیش بینی اثربخشی تبلیغات ایفا می کند. این تحقیقات در مورد مشتریان صنایع غذایی گرفته تا محصولات لوکس توسط پژوهشگران پارک بازاریابی ایران مورد بررسی قرار گرفته است.

رفتارشناسی مشتریان و رضایت مندی

در مورد رضایت مندی این پژوهشگران واکنش های احساسی مصرف کننده بر روی تجربه های مصرف یا محصول را مورد بررسی قرار دادند و ارتباط آنها را  از چند جنبه اصلی فرآیند پس از خرید بررسی نمودند. دیدگاه های مختلفی در این رابطه وجود دارد که در این میان طبقه بندی هیجانات در حالت عاطفه مثبت و منفی بیشتر قابل شناسایی است. مصرف کنندگان ایرانی حالات هیجانی بسیار متفاوتی دارند. بنابراین، واکنش های احساسی مختلفی در برابر خرید کالا، برند و تبلیغات و خدمات می توانند داشته باشند. این حالات مستقیما با رفتار فرد در رابطه می باشد. پژوهشگران به این نتیجه رسیده اند که افزایش دادن هیجانات مثبت و کاهش دادن هیجانات منفی به رضایت مندی بیشتر مصرف کننده منجر می شود و از این طریق ارتباط خریدار- فروشنده پایدارتر خواهد شد. که البته متاسفانه فروشندگان ایرانی در شهرهای بزرگ توجه بسیار کمی به آن می کنند. معمولاً در شهرهای کوچک فروشندگان متوجه ارزش رضایت مندی مشتریان شده اند و می دانند که از بین رفتن آن چه صدمات غیر قابل جبرانی در پی دارد.

نقش مدیران در مورد رفتار هیجانی مصرف کنندگان و رفتارشناسی مشتریان

مدیران شرکت های کوچک و یا مدیران بازاریابی در شرکت های بزرگ و متوسط وظایف متعددی را برعهده دارند. از جمله این موارد می توان به انجام تحقیقات بازار به منظور شناسایی نیازهای مشتریان، اتخاذ تصمیم گیری در مورد  تبلیغات فروش به منظور معرفی محصولات و خدمات، ارائه خدمات پس از فروش به منظور کسب رضایتمندی مشتریان و مصرف کنندگان محصولات و خدمات، بسته بندی و توزیع محصولات و خدمات و بسیاری وظایف دیگر.

نقش هیجانات مشتریان و مصرف کنندگان بسته به نوع محصولات و خدمات متفاوت است. بدین معنا که محصولاتی که مشتریان آن ها اغلب خانم هستند، تصمیم گیری در مورد بازاریابی آن ها با محصولاتی که مشتری اصلی آن ها مردان هستند متفاوت است.

به عنوان مثال خانم ها و آقایانی که ساکن تهران هستند وقتی می خواهند یک شب شام را در رستوران بگذرانند به مقدار غذا توجه ویژه ای دارند و از غذاهایی که حجم کمی دارند استقبال بیشتر می کنند اما همین خانم ها و آقایان اگر سه روز را به یکی از شهرهای شمالی به منظور استراحت بروند، از غذاهای حجیم هم به خوبی استقبال می کنند!

بر اساس تحقیقات پژوهشگران پارک بازاریابی ایران در زمینه رفتارشناسی مشتریان ایرانی، ایرانیان بیشتر از اینکه از هوش IQ بالایی برخوردار باشند، از هوش EQ بالایی برخوردارند. منظور از هوش EQQ همان هوش هیجانی است. بدین معنا که در یک لحظه می توانند تصمیمات بزرگی را بگیرند. شاهد این موضوع، سبک رانندگی ایرانیان است!!!

حال مدیران بازاریابی هستند که باید بدانند چگونه هیجانات مشتریان در مرحله تحقیقات بازاریابی شناسایی کنند و چگونه در آمیخته بازاریابی از آن به نحوی درست استفاده کنند. در مقاله بعدی با عنوان “استفاده از هیجان مشتریان در بازاریابی” به تشریح نقش هیجان و رفتارشناسی مشتریان در هر یک از وظایف مدیران خواهیم پرداخت.

امیرحسین جمشیدی 
کارشناس ارشد بازاریابی ، تبلیغات و CRM